Gotovo da nema čoveka koji je kročio zemljom Srbijom a da u svom sećanju, belešci, dnevničkom zapisu ne spomene i atmosferu u njenim kafanama. Tako je bilo i pre vek i po, pre jednog veka, pre pola veka, tako je i danas. Političari, estradne zvezde, književnici, profesori, naučnici ali i najobičniji posetioci Beograda odlaze oduševljeni, kuhinjom, brojem kafana, a naročito onim što su doživeli na splavovima. U čemu je tajna tih fascinantnih doživljaja? Šta se krije u tim našim mestima za razbibrigu i lep provod? Da li je to neki sudbinski ukaz i zaveštenje ostalo od samog početka turske vladavine iz šesnaestog veka kad je u našoj prestonici otvorena prva kafana u Evropi... I to stotinak godina pre Londona, Marselja, Beča, Lajpciga...
Foto: Arhiva Novosti
PRVA KAFANA U EVROPI NA DORĆOLU
Naime, godinu dana pošto je Beograd predat sultanu Sulejmanu Veličanstvenom (28. avgusta 1521), negde na Dorćolu počela je da radi prva kafana gde su se služili samo crna kafa, nargile i čibuci. Pisanih tragova nema o tome gde se tačno nalazila, kako je izgledala, niti ko je bio vlasnik. Međutim, po dokumentima o turskim kafanama, može se pretpostaviti da je to bila prostorija u kojoj moglo da se okupi veći broj ljudi, bez stolova, prekrivena šarenim ćilimima.
Uživanje u crnom napitku, koje je stiglo sa Istoka, brzo se proširilo na Zapad. Beogradu se posle sedamdeset godina pridružuje Sarajevo (1592), a London dobija prvu kafanu 1652, dve godine kasnije Marsej, u Beču je otvorena 1683. godine, a u Lajpcigu 1694. godine.
Pročitajte još
Bilo kako bilo! I bez obzira na to da li je ova nezaobilazna institucija modernog doba (restorani, klubovi, kafići...) rođena u našoj prestonici, kafane će u istoriju Srbije i Beograda ostati nezaobilazna činjenica. U njima će se začeti prvi obrisi civilnog društva, biće ogledalo buđenja evropskog načina života. Kafane kod nas nisu bile samo mesta za razbibrigu, stecište poroka, već i mesta gde su se rađale moderne ideje. Ta specifična uloga nije promakla ni mnogobrojnim domaćim hroničarima i stranim putopiscima.
Slobodno možemo da kažemo da su mehane, bircuzi, birtije, gostionice odnosno kafane, godinama kod nas uživale visok status. Prvi beogradski bal održan je u kafani 1827. godine. Prva pozorišna predstava je odigrana u gostionici "Kod engleske kraljice" 1868, upaljena je prva sijalica u kafani "Proleće", potom "Hamburg" u Masarikovoj ulici 1880. godine. Prvi telefonski razgovor je obavljen 1883. godine iz kafane "Tri lista duvana". Prvi strani violinista zasvirao je klasičnu muziku 1896, te iste godine održana je prva bioskopska predstava, a dvanaest godina kasnije 1908. je osnovana prva opera.
Foto: Arhiva Novosti
U tim istim kafanama rušile su se vlade, stvarale i krojile države. Svetoandrejska skupština 1858. godine je održana u tad najpopularnijoj mehani "Velikoj pivari", koju će docnije, zato što je tu doneta odluka da se Miloš Obrenović po drugi put vrati na vlast u Srbiji, često nazivati i "Kneževa pivara".
U beogradskim kafanama naši preci, s kraja devetnaestog i početkom dvadesetog veka, prvi put se sretali sa harfistima, mađioničarima. Tu su odigrane prve partije bilijara i šaha. U nadaleko čuvenom "Znaku pitanja" 1834. zakotrljale su se prve kegle. Tu su pokretane i gašene novine, pisani i dopisivani tekstvi.
Kafane su imale važnu, možda presudnu ulogu u razvoju političkog života - beleži istoričarka Dubravka Stojanović: "U njima su nastajale političke partije, održavali se stranački kongresi i sastanci poslaničkih klubova. Tu su stizali izborni rezultati, tu su tokom izbornih noći pravljene priručne ambulante u kojima se moglo pomoći pripadnicima stranaka čije su glave stradale u uličnim odmeravanjima snaga. Kafane su imale i važnu socijalnu funkciju jer su one bile neka vrsta berze rada, pa, kome je bio potreban majstor određene specijalizacije, taj je odlazio u kafanu u kojoj su se od ranog jutra okupljali majstori bliskih struka čekajući poslodavce."
POGLED NA BAŠTE BEOGRADSKIH KAFANA
"Kafane, one stare, bile su deo života čaršije, imale poseban duh, neobičan, specifičan, izazovan, u njima je pulsirao kulturni, zabavni, privredni i društveni život, protkan politikom, pa i onaj, zašto ne reći - normalan. Kafana je bila stecište advokata i boravište svedoka. Jednostavno, mesto gde se odvijao život grada, gde su spremane i prikazivane pozorišne predstave, održavani koncerti, sastanci sportskih društava, političkih stranaka, esnafa, organizovane zabave i susreti, održavane sednice Narodne skupštine, uređivane novine, u njima su pisane pesme i učili se muzički akordi, smišljane su ideje ali i jela, u njima se pilo i spavalo", napisao je dr Vidoje Golubović.
Foto: Katarina Mihajlović
Imena beogradskih kafana najčešće su nastajale spontano. Najstarija kafana modernog Beograda "Znak pitanja", koja je opstala do današnjih dana, tako je dobila ime. NJena istorija, duga skoro dva veka, zaslužuje mnogo veći prostor od ovog, ali da spomenemo da je ime dobila sasvim slučajno i to baš iz inata, onog kojim se mi Srbi vrlo često ponosimo. Posle niza promenjenih imena i vlasnika, nazvana je "Kod Saborne crkve", ali crkvena vlast smatrala da je to ime uvredljivo, novi gazda je na ulazu postavio samo znak pitanja "?", što se odmah primilo i ostalo.
Spontano krštenje kafana imalo je ponekad i simbolična značenja kao što su bila "Dve lude", "Dve bule", "Zemljotres", "Klanica", "Dobro jutro", "Kafana kod poslednje nade", "Mladi Arapin", "Musa Kesedžija", "Dve megdandžije", "Dva pobratima", "Albanija"... I internacionalni duh Beograda je mogao da se nasluti po imenima kafana: "Sevastopolj", "NJujork", "Port Artur", "Kod Ruskog cara", "Grčka kraljica", "Kineski car", "Amerika", "Lion", "Bosfor" "Nemački car"...
Foto: Arhiva Novosti
Podaci kažu da je u Beogradu s početka dvadesetog veka bilo čak 300 kafana. Na toj nepostojećoj kafanskoj mapi Beograda, ocrtavala su se različita kafanska sazvežđa, ali najpoznatija su se nalazila tik jedan do drugog. Skadarlija i njene kafane su, sad možemo da kažemo bez ikakvog preterivanja, vekovima bile stecište beogradskih boema.Stotinak metara dalje, na razmeđi dva veka, krajem 19. i početkom 20, na prostoru današnjeg Trga republike bilo je 16 kafana. Međutim, rekorder je svakako bila Poenkareva ulica (sada Makedonska) u kojoj je u to bilo 40 kuća, od kojih je 17 bilo - kafana. Najpoznatije i tada, a opstale i danas, bile su "Tri šešira" i "Dva bela goluba". A najslavnija je ipak bila kafana "Dardaneli" između Čika LJubine i Vasine ulice, koja je odavno srušena.
Foto: Arhiva Novosti
Slavu i istorijski trag beogradskih kafana zapravo su stvarali njihovi gosti, čuveni beogradski boemi. To su najpre bili Đura Jakšić, Laza Kostić, Vojislav Ilić, Janko Veselinović, Laza Lazarević, Stevan Sremac, Čiča Ilija Stanojević, Mihailo Petrović, poznatiji kao Mika Alas, Žanka Stokić, Branislav Nušić, Branislav Petković Dis, Tin Ujević... A potom, sredinom prošlog veka pristigla je nova plejada Branko Miljković, Mija Aleksić, Brana Petrović, Branko Radičević, Brana Crnčević, Slobodan Marković... Svi oni, i čitava plejada pesnika, slikara, muzičara, znanih i neznanih, ostavili su neizbrisiv trag u srpskoj umetnosti i nauci, ali i javnom životu glavnog grada.
Foto: Arhiva Novosti
SVI TRAGOVI VODE IZ BEOGRADA
Pedantni istraživači fenomena zvanog kafana upozoriće i na jedan stari spis o postojanju slične "instituciji" iz vremena vizantijskog cara Justinijana, koji je rođen na teritoriji Srbije. Dr Vidoje Golubović piše da postoje tragovi o nekoj vrsti kafane tokom šestog veka u tadašnjem vizantijskom Singidunumu, današnjem Beogradu.
Prokopije, vizantijski pisac i putopisac, boraveći u Singidunumu opisuje pandokeone, odnosno tadašnja svratišta u kojima se odvijao i celokupan društveni život. Prokopije je zabeležio da su to bila četvorougaona zdanja na sprat, s velikim atrijumom i česmom u sredini. U glavnoj prostoriji služila su se jela i pića, a cela zgrada je bila zasvođena hodnicima iz kojih se ulazilo u zasebne sobe.
Za još vesti zapratite nas na našoj zvaničnoj Fejsbuk stranici - budimo "na ti".
Nova dimenzija novosti, vaš "Nportal.rs".
