TAMNA STRANA NAŠE ISTORIJE: U Pavelićevoj vojsci bili su i Srbi

Ustaška NDH osnovana je 11. aprila 1941. godine, a u januaru 1942. poglavnik Ante Pavelić izdao je naređenje da se ustanovi parlament nove države - Hrvatski državni sabor. NJegovi članovi nisu bili birani jer su sve stranke bile ukinute, već ih je postavljao Pavelić lično. Predsedništvo je imalo pet članova, a jedan od njih bio je Srbin - dr Savo Besarović, predratni advokat, kolega sa studija i lični Pavelićev prijatelj. Sredinom rata Besarović je postao ministar u NDH. On je bio samo jedan od Srba koji su imali istaknutu ulogu u ustaškoj državi - recimo da je od ukupno 93 generala u NDH, 13 njih je bilo srpskog porekla, a bili su na vrlo istaknutim položajima.

Naime, dosta austrougarskih visokih oficira Srba, Hrvata i Slovenaca prihvatilo je pogodnosti koje im je ponudila vojska Kraljevine SHS. Iako su poraženi u netom završenom ratu, našli su se na pobedničkoj strani, i to sa višim činovima: komandant ratnog vazduhoplovstva Austrougarske, general Milan Uzelac, Rudolf Majster, admirali Metod Koh, Dragutin Prica... Iz te grupe su pomenuta trinaestorica Srba koji su se stavili u službu Pavelićeve Nezavisne Države Hrvatske, a da stvar bude i gora u toj kvazi državi imali su činove generala.

Srbin rođen u Mađarskoj Milan Uzelac (1867-1953), zahvaljujući isticanju u službi, u činu potpukovnika 1912. godine bio je postavljen za prvog komandanta austrougarskog ratnog vazduhoplovstva. Za vreme njegovog komandovanja, uoči i tokom Prvog svetskog rata, austrougarsko vazduhoplovstvo je naraslo u ozbiljan i samostalan rod vojske. NJegove eskadrile ratovale su na istočnom (ruskom), italijanskom i balkanskom frontu. Posle rata nastanio se u Petrinji, u Hrvatskoj, i tu sačekao da mu Ministarstvo vojske i mornarice Kraljevine SHS poveri reorganizaciju vojnog vazduhoplovstva.

U penziju je otišao 1923. godine, ali je ostao aktivan u jugoslovenskoj avio-industriji kao akcionar i član upravnog odbora fabrike "Ikarus".

Po uspostavljanju Nezavisne Države Hrvatske, u aprilu 1941. godine, odazvao se na ponudu ustaškog režima da u činu počasnog generala aktivira u formiranju vazduhoplovstva NDH. Ustašama je iz političkih razloga bilo potrebno da u svojim redovima imaju uglednog i visokorangiranog Srbina, što je kasnije korišćeno u propagandne svrhe kako bi se pokazala tobožnja želja za integracijom Srba u NDH, a sa druge strane da bi se represije i genocid prema Srbima pokazao ne kao deo projekta etničkog čišćenja već borbe protiv "nelojalnih građana". Uzelac je napustio aktivnu službu u novembru iste godine, ali je do kraja postojanja NDH podržavao.

Pročitajte još

PRONAĐEN MRTAV: 17 godina od smrti Slobodana Miloševića

13:18

VITEZ CARA DUŠANA: Jedini je smeo da mu kaže "NE"

10:19

OSTACI BATAL-DŽAMIJE Počela iskopavanja u parku kod Skupštine

19:18

STROGO: Ajnštajn je Milevi propisao pravila ponašanja u braku

14:01

General Milan Uzelac uhapšen je po oslobođenju Jugoslavije 1945. godine, ali je u zatvoru proveo svega dve godine. Nastavio je da prima vojnu penziju od novih vlasti sve do smrti, 1954. godine. Preminuo je u Petrinji.

Drugi po rangu Srbin aktivan u službi NDH bio je Mihajlo Lukić (1866-1961). Rođen u Podravini na severu Hrvatske, bio je sin profesora muzike. Kao podanik dvojne monarhije završio je vojne vojne škole u Austrougarskoj i kao njen vojnik učestvovao u Prvom svetskom ratu. Nagli uspon u vojnoj karijeri ostvario je tek u vojsci Kraljevine SHS, odnosno vojsci Kraljevine Jugoslavije u koju se aktivirao u činu pukovnika.

Tridesetih godina HH veka upućen je u Francusku na dalje vojno usavršavanje, a potom je kao profesor rukovodio katedrom strategije na Vojnoj akademiji u Beogradu. Pred sam Drugi svetski rat unapređen je u generala i postavljen za komandanta jedinica koje su imale zadatak da spreče upad nemačkih snaga preko Slovenije. Pre prve bitke predao im se, a u vojsku NDH stupio je već u aprilu 1941. Hrvatske vojne enciklopedije danas beleže da je "velikim ratnim operacijama zapovedao od kraja 1941. do travnja 1943. kao zapovednik 3. domobranskog zbora u Sarajevu. U tom je razdoblju bio u središtu najtežih bitaka u Bosni i Hercegovini te je vrlo često sarađivao sa Crnom legijom Jure Francetića". U prevodu, između ostalog, komandovao je domobranima u bitkama na Neretvi i Sutjesci, u sadejstvu sa ustašama. "Zbog velikih zasluga za izgradnju oružanih snaga NDH" dobio je titulu viteza i, između ostalog, odlikovan je "Hrvatskim trolistom 1. stupnja s hrastovim grančicama".

Nosioci tog odlikovanja pored njega bili su inače najokorelije ustaše: Slavko Kvaternik, Jure Francetić, Rafael Boban. Kvaternik je inače karijeru počeo kao ađutant Svetozara Borojevića, a kasnije je postao najbliži Pavelićev saradnik, maršal NDH i ministar vojni; druga dvojica, ustaša poznati su po sadizmu i izrazito monstruoznim metodama koje su primenjivali nad Srbima. Opevani su u brojnim ustaškim pesmama.

Mihajlo Lukić se izjašnjavao kao Hrvat pravoslavac i bio jedan od osnivača projekta marionetske tzv. "Hrvatske pravoslavne crkve". Nakon rata osuđen je na deset godina zatvora. Odslužio je polovinu kazne, a zatim amnestiran. Umro je u Zagrebu, kao penzioner.

"Vitez ustašva" bio je i general NDH Đuro Gruić (1887-1945), Srbin iz Sremske Mitrovice. Drugi svetski rat zatekao ga je na mestu komandanta pozadine u Generalštabu vojske Kraljevine Jugoslavije. U službi NDH se nalazio na dužnosti načelnika Generalštaba Hrvatskih oružanih snaga i osoba od najvećeg Pavelićevog poverenja, pa ga je čak pratio u posetu Hitleru u septembru 1944. godine. Ostao je upamćen po tome što je u vreme kada se nazirao ishod rata, u proleće 1945. godine, insistirao na nastavku borbi. Bežeći ispred partizana sklonio se u Austriju, ali su ga Britanci ipak izručili novim komunističkim vlastima.

Vojni sud u Beogradu osudio ga je na smrt. Na suđenju je izjavio: "Veliki broj Srba pravoslavaca je bio visoko pozicioniran u Hrvatskoj vojsci, a veliki broj civila, pravoslavaca i Srba svoju su obavezu prema državi odrađivali na druge načine." Streljan je u jesen 1945. godine, kao jedini od Pavelićevih generala srpske nacionalnosti.

General Đuro Dragičević (1890-1980), bio rodom iz Kalesije u Bosni, u austrougarskoj vojsci napredovao je do čina kapetana. Za iskazanu hrabrost u Prvom svetskom ratu odlikovan je Krstom viteškog reda Marije Terezije, ordenom koji je ukupno dobilo samo 115 oficira. Vojnu službu nastavio je u Kraljevini SHS i Kraljevini Jugoslaviji, a 6. aprila 1941. godine kao pukovnik, nalazio se na mestu pomoćnika zapovednika protivvazdušne odbrane jugoslovenske vojske. Kao i predhodno pomenuti, i on se odazvao Pavelićevom pozivu i stupio u službu NDH. Od 1941. godine bio je komandant artiljerije, a pred kraj rata prelazi u Berlin, gde obavlja posao predstavnika oružanih snaga NDH pri nemačkom Vermahtu. Po kapitulaciji Berlina, zarobili su ga Sovjeti, a narednih devet godina proveo je u logorima u Nemačkoj i SSSR-u.

Rusi su ga zarobili, pa je dve godine proveo u logorima u Nemačkoj i još sedam u SSSR. Godine 1954. trajno se nastanio u Austriji gde i umire 26 godina kasnije.

Velike "zasluge" za razvoj oružanih snaga NDH, imao je i pravoslavni Srbin Fedor Dragojlov (1881-1961), nosilac hrvatske titule "viteza". Za razliku od predhodno pomenutih Srba kvinslinga njegova vojna karijera imala je drugačiji tok. Po kapitulaciji Austrougarske on se nije aktivirao u vojsci Kraljevine SHS/Jugoslavije već je u rodnom Pančevu bio direktor Pivare. Po formiranju NDH seli se u Zagreb, gde postaje načelnik jednog odseka u Generalštabu. Sledeće 1942. godine dobio je čin generala, a 1943. bio je načelnik Generalštaba vojske NDH. Rukovodio je vojnim operacijama u Bosni u kojima su počinjeni nebrojani zločini nad Srbima. Pred slom NDH odlazi u Austriju gde Britanci odbijaju da ga izruče Jugoslaviji iako je imao status ratnog zločinca, pa se preko Italije odselio u Argentinu. Sve do smrti vodio je ustašku propagandu protiv SFRJ.

Ovi oficiri bili su na službi u domobranima, regularnoj vojsci NDH koja je stvarana i popunjavana mobilizacijom i regrutovanjem Hrvata i Muslimana. U Pavelićevoj državi bio je organizovan posebni militarna organizacija - ustaška vojnica, partijska vojska i udarna pesnica ustaškog pokreta, poput Vafen-SS (esesovci) koji su bili za Nacističku partiju.

U tim redovima srvstane su ustaše koje su aktivirani na dobrovoljnoj bazi i posebno se isticali po zverstvima i monstruoznosti prema golorukom srpskom stanovništvu koje se zateklo u okvirima marionetske kvazi države NDH.

Najviši čin u njihovim redovima bio je krilnik, a imali su ga samo istaknuti pojedinci: pomenuti Slavko Kvaternik, ministar odbrane Ante Vokić, a posmrtno ovu titulu je poneo i zloglasni Jure Francetić, komandant "Crne legije". Čin krilnika za života je stekao je i Dušan Palčić (1881-1963), pravoslavni Srbin rođen iz Zagreba. Ovaj austrougarski pa jugoslovenski oficir u kasnijom službi NDH obavljao je posao načelnika Državne radne službe, ustrojene po uzoru na istovetnu nacističku instituciju. Jednogodišnje učešće u njoj bila je obaveza propisana za sve građane oba pola pola između 19 i 25 godina života, a njen komandant Dušan Palčić nosio je zvanje državni vođa rada. Zbog svoje aktivnosti u NDH nikada nije odgovarao. Umro je kao penzioner u Zagrebu, a sahranjen u porodičnoj grobnici na Mirogoju.

Domobranski general Milan Desović (1895-1960) rođen je u Pljevljima. Bio je oficir u Vojsci Kraljevine Jugoslavije, a u NDH je od jeseni 1941. do leta 1942. komandovao je delom hrvatske divizije koja se borila na Istočnom frontu, za šta je dobio nemački Gvozdeni krst. Nakon toga bio je zapovednik u Petrinji, a potom i vojni izaslanik NDH u Berlinu i Bratislavi. Na kraju rata zarobili su ga Amerikanci i 1946. predali komunističkim vlastima. U Jugoslaviji je naredne godine bio osuđen na petnaestogodišnju robiju, ali je 1958. godine pušten na slobodu. Emigrirao je u Nemačku i umro u Minhenu 1968. godine.

Jovan Iskrić (1884-1963), rodom je iz Banatskog Karlovca, učestvovao je u Prvom svetskom ratu kao austrougarski oficir u ofanzivama na Srbiju. Tu je zadobio tešku prostrelnu ranu na plućima, ali se po oporavku ponovo vratio u stroj. Pripadao je ekskluzivnoj grupi od 115 oficira koji su odlikovani Krstom viteškog reda Marije Terezije. Posle rata bio je oficir u Kraljevini Jugoslaviji, a od 1941. u NDH. Čin generala dobio je 1944. godine, a umro u Zagrebu 17 godina kasnije kao penzioner. Takođe, nikada nije odgovarao pred sudom.

Zanimljivu ali neshvatljivu činjenicu predstavljaju slučajevi pojedinih Srba kvinslinga iz NDH koji su bez posledica, čak i bolje prošli od mnogih Hrvata članova visokih funkcija genocidne tvorevine NDH.

Jedini koji je, uz streljanog Đura Gruića, iskusio kaznu do kraja je Zvonimir Strimaković (1891-1974), Srbin iz Zagreba. Kao oficir od karijere, u NDH je zapovedao jedinicama koje su se borile protiv partizana i, između ostalog, bio zapovednik celokupne konjice. Posle rata odlužio je 20 godina robije u Staroj Gradiški, uporno odbijajući da se pokaje. Umro je u rodnom gradu u 83. godini.

Miroslav Opačić (1881-?) poticao iz seoske porodice sa Korduna, i bio je aktivni austrougarski i jugoslovenski oficir. Drugi svetski rat dočekao je kao general i odmah se stavio u službu NDH. Bio je nadzornik tehničkih trupa Kopnene vojske. O njegovoj posleratnoj sudbini ništa se ne zna, osim da je primio rimokatoličku veru.

Jovan Pribić (1885-?) imao je čin generala u jugoslovenskoj vojsci, a u službu u NDH stupa 1941. godine. Uz njegovo ime u enciklopedijskoj odrednici "Spisak generala i admirala Vojske Kraljevine Jugoslavije" stoji: "Odveden u zarobljeništvo 1943. godine, posle rata nije nastavio službu". Ostali podaci nisu poznati.

Još jedno ime na spisku Srba generala u NDH bio je i Miloš Ožegović. Podaci o njemu još su oskudniji. U napred pomenutom "Spisku generala..." stoji samo: „Miloš Ožegović (1886-1944), pešadijski brigadni general. Penzionisan 1942. godine".

Beograđanin tvorac tzv. "Hrvatske pravoslavne crkve"

Ukazom Ante Pavelića od 3. aprila 1942. osnovana je nekanonska tzv. "Hrvatska pravoslavna crkva" (HPC), kao rezultat maliciozne politike NDH da javnosti prikaže kako nema progona nad Srbima u Hrvatskoj, te da se sa druge strane onemogući i anulira prisustvo Srpske pravoslavne crkve.

Ruski emigrant, odbegli kaluđer Germogen postavljen je za patrijarha HPC, a veliku ulogu u tehničkim poslovima odigrao je Miloš Oberknežević.

Beograđanin koji je u svom rodnom gradu (rođen 1910) završio Pravni fakultet, pred početak Drugog svetskog rata bio je službenik i pravni savetnik u administraciji Srpske pravoslavne crkve u Sremskim Karlovcima. Uoči samog rata mobilisan je kao sudski kapetan, a u aprilu 1941. zarobljen je u Sremu, koji je pripao NDH. Pušten je "zahvaljujući posredovanju hrvatskih prijatelja", a Pavelić mu je poverio organizovanje "HPC". Oberknežević je autor crkvenog ustava i dokraja rata Germogenov sekretar.

Nakon nekoliko godina provedenih u zatvoru posle rata, iselio se u Venecuelu, gde je imao kafanu. Povremeno se oglašavao u časopisima ustaške emigracije. Ne zna se kada je umro.